Μπερξόν, Ανρί

(Henri Bergson, Παρίσι 1859 – Οτέιγ, Παρίσι 1941). Γάλλος φιλόσοφος, εβραϊκής καταγωγής. Αν και προερχόταν από εβραϊκή οικογένεια, προσέγγισε κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του στον καθολικισμό, αλλά έμεινε πάντα αλληλέγγυος με την εβραϊκή κοινότητα, κατά τη διάρκεια των ναζιστικών διωγμών και αυτοκτόνησε μόλις μπήκαν οι Γερμανοί στο Παρίσι, αν και η κυβέρνηση του Βισί του είχε υποσχεθεί πως θα τον εξαιρούσαν από τον διωγμό των Εβραίων. Κομψός συγγραφέας και φιλόσοφος της μόδας, άσκησε μέγιστη επιρροή στη σκέψη της εποχής του. Το 1927 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας. Σημαντικότερα από τα έργα του είναι: Δοκίμιο για τα άμεσα δεδομένα της συνείδησης (1889), Ύλη και μνήμη (1896), Η δημιουργική εξέλιξη (1907), Οι δύο πηγές της ηθικής και της θρησκείας (1932). Αναθρεμμένος με τον θετικισμό, ο Μ. προσπάθησε να στηρίξει τον εξελικτισμό του Σπένσερ σε όχι μηχανικές βάσεις. Μίλησε λοιπόν περί «δημιουργικής εξέλιξης», δηλαδή για μια κοσμική τάση που εκδηλώνεται στην πραγματικότητα και που συνίσταται σε μια ζωτική δύναμη, η οποία δεν μπορεί να αναχθεί σε ποσοτικά σχήματα. Η επιστήμη και η διανόηση γενικά δεν είναι σε θέση να συλλάβουν αυτή τη βαθύτερη όψη της πραγματικότητας και απλά συλλαμβάνουν την επιπόλαιη όψη της, που είναι σταθμητή, υλική και χωρική. Με τις βαθύτερες τάσεις έρχεται σε επαφή όχι η διανόηση αλλά η «διαίσθηση». Πέρα από κάθε σχήμα της επιστημονικής ψυχολογίας, ο άνθρωπος είναι σε θέση να διαισθανθεί, να συλλάβει τον αληθινό εαυτό του, και μόνο έτσι μπορεί να βρει την ελευθερία, δηλαδή τον αυθορμητισμό του. Η διαίσθηση είναι λοιπόν, κατά τον Μ., το ανώτατο όργανο της ανθρώπινης γνώσης, με το οποίο μπορούμε να ξεπεράσουμε τα όρια της επιστημονικής γνώσης, συλλαμβάνοντας έτσι το ίδιο το γίγνεσθαι της πραγματικότητας. Για να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια του τα λόγια η φιλοσοφία «είναι η εμβάθυνση του γίγνεσθαι γενικά, είναι ο αληθινός εξελικτισμός, και, συνεπώς, η αληθινή προέκταση της επιστήμης». Η καταφανώς αντι-ορθολογιστική έμπνευση της σκέψης του, ο τονισμός του καθετί που είναι νεωτερισμός, μέλλον και δημιουργία, δημιούργησαν ενθουσιώδεις υποστηρικτές και αυστηρούς επικριτές του Μ.. Πέρα από τη φιλοσοφία με στενή έννοια, επιδράσεις του Μ. διακρίνονται μεταξύ άλλων στον μοντερνισμό και στην πολιτικο-κοινωνική σκέψη του Σορέλ. Ο Γάλλος φιλόσοφος Avρί Μπερξόν επηρέασε σημαντικά τη σκέψη της εποχής του και το 1927 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ για τη φιλοσοφία.